Er is weer veel gebeurd!

We hebben met jullie teruggekeken naar wat we bereik hebben de afgelopen 7 jaar als Collectief. En met jullie samen vooruit de gekeken naar de komende zes jaar.

Het Collectief Deltaplan Landschap en Stichting Twickel zijn samen een groot landschapsherstelproject gestart op landgoed Twickel in Overijssel en landgoed Hof te Dieren in Gelderland. Het Collectief is een vereniging die zich inzet voor agrarisch natuurbeheer. Stichting Twickel beheert verschillende landgoederen en beschermt daarvan het natuurschoon en landschappelijke karakter, waarbij de agrariërs op de landbouwgronden een cruciale rol spelen.

Het doel van het project is om samen met agrariërs de biodiversiteit te stimuleren, het landschap te verrijken en de cultuurhistorie te versterken. Daarvoor wordt ten eerste het netwerk van houtwallen hersteld en uitgebreid: in totaal wordt 2,5 kilometer houtwal hersteld of aangelegd. Houtwallen herbergen allerlei planten- en diersoorten, in het bijzonder wanneer ze in een netwerk verbonden zijn met elkaar en met andere landschapselementen, bossen of natuur. Bovendien heeft een houtwal een zon- en een schaduwkant, waardoor iedere kant van het wallichaam zijn eigen soorten kent.

Nieuwe houtwallen verrijken de landschappelijke structuur. foto Gertjan Sengers

Verder worden 18 kilometer struweelhagen en 6 kilometer houtsingels aangelegd om de ontbrekende schakels in het netwerk van landschapselementen te realiseren. Ook worden 24 hectare kruidenrijke graslandstroken ingezaaid en 10 hectare meerjarige vogelakkers aangelegd, beide goed voor vele vogels en insecten. Ten slotte is het delen van kennis een belangrijk onderdeel van het project, onder meer door het organiseren van kennisbijeenkomsten.

Het herstel en de aanleg van de houtwallen, evenals de aanleg van de singels vinden plaats op landgoed Twickel in Overijssel, dat 4.500 hectare omvat en van oudsher een afwisselend Twents landschap kent. Er komen bos, hei, beekdalen, es-complexen en heideontginningen voor, met landschapselementen als houtwallen, hagen, solitaire bomen, esrandbeplantingen en steilranden. De struweelhagen komen grotendeels op landgoed Hof te Dieren in Gelderland. Dit 1.000 hectare grote landgoed bestaat uit bossen op de Veluwezoom en weilanden met hagen in de uiterwaarden van de IJssel.

Dit is een tweejarig project. Dit plantseizoen zijn al de eerste 1,4 kilometer houtwal, 11,3 kilometer struweelhaag en 5,7 kilometer houtsingel aangelegd. Komend najaar worden de eerste kruidenrijke graslandstroken ingezaaid. Volgend jaar worden de resterende landschapselementen gerealiseerd. In het project wordt nauw samengewerkt met de agrariërs van Twickel, om zo de landbouw op de landgoederen natuurinclusiever te maken.

Een nieuw aangelegde houtwal. foto Gertjan Sengers

Dit project is één van de GLB-pilots Toekomstbestendige Landbouw en is gefinancierd uit het Programma voor Plattelandsontwikkeling POP3+ voor Nederland (POP3) en deels uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO).

Voor het Collectief Deltaplan Maasheggen is het erg belangrijk om te meten of we ook echt zorgen voor meer dieren en planten in het gebied sinds we in 2016 zijn begonnen met agrarisch natuurbeheer.

Tel je ook mee?

Op maandag 4 april wordt in MFA Het Kruispunt in Beugen een informatiebijeenkomst gehouden voor vrijwilligers die het leuk vinden om met enige regelmaat dieren en planten in het Maasheggengebied te tellen.

Hoe ontwikkelt de flora en fauna in het Maasheggengebied zich? Hoe reageren planten en dieren op de verschillende vormen van beheer? En wat zijn de gevolgen van de keuze voor een meer natuurvriendelijke landbouw? Om die vragen te kunnen beantwoorden trekken in de komende jaren regelmatig vrijwilligers het UNESCO-gebied De Maasheggen in om specifieke plant- en diersoorten te tellen. 

De tellingen vragen relatief weinig tijd. Het is ook niet noodzakelijk om veel kennis van de te onderzoeken planten en dieren te hebben. 

Meld je aan voor de informatiebijeenkomst op maandag 4 april in MFA Het Kruispunt, Kerkplein 6 in Beugen. De bijeenkomst begint om 19.30 uur. Aanmelden kan door een mailtje te sturen naar info@maasheggenunesco.com. 

De telling is een initiatief van vijf kennisorganisaties (RAVON, FLORON, Vlinderstichting, Dassenwerkgroep en SOVON), Staatsbosbeheer en Brabants Landschap. Ook de lokale IVN-afdelingen zijn betrokken.

Toen in 2015 de oude subsidieregeling voor landschap (SNL-a) overging in de nieuwe (ANLB, ofwel Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer) moest alles anders. Het moest professioneler en met een duidelijke focus op ecologische efficiëntie. Als je als burger ergens aan meebetaalt, wil je immers ook dat dat geld goed wordt besteed. 

De geboorte van een nieuw collectief
Toch zagen we bij veel van de ruim veertig bestaande agrarische collectieven vooral veel van hetzelfde, en gingen de Agrarische Natuur Verenigingen om ons heen op dezelfde voet verder. Daarom hebben in 2014 de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, de Werkgroep Grauwe Kiekendief en het Louis Bolk Instituut samen een nieuw collectief opgericht: Het Collectief Deltaplan Landschap. Met als doel onze gebundelde kennis in te zetten voor meer biodiversiteit op het boerenland.

In 2015 schrijft het Collectief Deltaplan Landschap een gebiedsplan voor behoud, herstel en verbetering van het landschap in de Maasheggen. Toch bleek het al snel een uitdaging te zijn om te beginnen in een gebied waar je op dat moment nog geen wortels hebt.

Toch heeft de Provincie Brabant destijds uit meerdere gebiedsplannen voor de Maasheggen voor dat van ons gekozen. De provincie gaf als reden daarvoor onder meer aan dat het collectief tweemaal zoveel boeren een contract heeft gegeven, en dat het collectief tweemaal zoveel heggen onder beheer heeft weten te brengen.

De kern van onze aanpak in de Maasheggen is het volgende: heggen moeten gebufferd zijn met gifvrije kruidenstroken. Dat kan met kruidenrijke randen op akkers dan wel op grasland, waarvan met name het laatste veel voorkomt in het Maasheggengebied. De heggen worden vervolgens collectief beheerd door een professionele ploeg.

Bij deelnemers van het Collectief beheren wij gratis hun heggen. Dat was zeer welkom, want zowel overbeheer (te intensief en te vaak met een klepelbak gesnoeid) als onderbeheer (al meer dan zes jaar niet beheerd) bleek in de praktijk veelvuldig voor te komen. Door deze problemen systematisch aan te pakken hebben we de afgelopen zes jaar al vijftig kilometer heg in de Maasheggen op kunnen knappen. 

De eerste vogelakkers
In 2018 hebben we een belangrijke stap gemaakt. We hebben de praktische kennis van boeren en ecologen gecombineerd met de introductie van de vogelakker. Het concept vogelakker bestond al maar deze variant – bedacht voor de rijke Maasheggenklei – nog niet. Hoewel deze vogelakkers speciaal zijn bedacht ten behoeve van de geelgors, patrijs en ringmus, profiteren talrijke soorten insecten, vlinders, en kleine zoogdieren mee. 

Op de akkers vinden tweemaal per jaar vogeltellingen plaats, waarvan de resultaten verbluffend zijn. De geelgors is weer gesignaleerd, patrijzenkoppels komen op de vogelakkers af en tal van andere soorten weten het gebied inmiddels te vinden. De deskundige die de tellingen verzorgt gaf zelfs aan dat hij nog nooit zoveel ringmussen bij elkaar had gezien als op onze vogelakkers. 

Maar het mooiste resultaat is de samenwerking met deelnemers bij het bedenken, de aanleg en het jaarlijkse beheer. Inmiddels hebben we 17 hectare vogelakkers in de Maasheggen, verdeeld over 9 deelnemers.

Het collectief als vliegwiel voor de Maasheggen
Het collectief is momenteel bezig met de uitvoering van een flinke extra impuls voor de biodiversiteit bij deelnemers. Denk aan het herstellen van kruiden tussen het gras, het plaatsen van nestkastjes, bijenbulten voor de solitaire bijen, het plaatsen van knotbomen in de wei, en zelfs de aanleg van 1 kilometer nieuwe heg en het herstel van 3 kilometer bestaande heg. 

Daarnaast is het collectief het vliegwiel geweest voor andere ontwikkelingen ten behoeve van de biodiversiteit in de Maasheggen. Zo worden er in het poelenproject tientallen poelen hersteld en worden er ook tientallen nieuw aangelegd, ten behoeve van de kwetsbare kamsalamander en andere amfibieën en planten. En naast de 50 kilometer maasheg die jaarlijks wordt beheerd door de VNC voor het Collectief zijn ook gemeentes, Staatsbosbeheer en vele anderen aangehaakt. Daardoor wordt er nu ruim 100 kilometer in het Maasheggengebied op deze wijze beheerd door de VNC.

Tastbare resultaten
Door de durf en inzet van zowel deelnemers als organisaties hebben we nu circa 90 hectare – ofwel 130 voetbalvelden voor de sportliefhebber – aan beheercontracten in het Maasheggengebied kunnen afsluiten. Dit betreft meer dan 50 kilometer heg die jaarlijks wordt beheerd, 40 hectare kruidenrijke graslandstroken langs alle heggen, 14 hectare akkerranden en 17 hectare vogelakker.

Iedereen bedankt voor jullie bijdrage om de Maasheggen mooier te maken en hopelijk kunnen we vanaf 2023 weer zes jaren werken aan biodiversiteit!

De Maasheggen is het omvangrijkste heggenlandschap van Nederland. In dit landschap biedt een mozaïek van heggen, weides, drinkpoelen en oude knotbomen al eeuwen een veilige thuishaven aan een bijzondere verscheidenheid aan planten en dieren. De VNC en het Collectief Deltaplan Landschap zetten zich gezamenlijk in voor heggen in dit gebied, maar daarnaast ook voor andere elementen en maatregelen die de biodiversiteit bevorderen. We lichten een paar voorbeelden uit van wat we al gedaan hebben en van wat we de komende maanden nog gaan doen. De meeste van deze maatregelen zijn onderdeel van de biodiversiteitssubsidie Niet-productieve investeringen voor weide- en akkervogels. Daarnaast heeft de VNC ook mooie bijdragen van het Ars Donandi Tringa Fonds en het Prins Bernard Cultuurfonds ontvangen, die we inzetten bij een aantal van onderstaande projecten.

Heggen

Goed beheerde en gezonde heggen leveren een enorme impuls voor de biodiversiteit. Om hiervoor te zorgen gaan we verwaarloosde heggen, die in de loop der jaren door slecht beheer uiteen zijn gevallen, herstellen door gaten met inheemse meidoorn in te planten. Zo is tot en met december van 2021 3 kilometer aan heg hersteld.

Daarnaast planten we ook nieuwe heggen aan. Deze nieuwe heggen zullen voornamelijk bestaan uit meidoorn zijn (tachtig procent), maar er zullen ook andere soorten struiken worden geplant; allemaal inheemse soorten. In december is 1 kilometer nieuwe struweelhaag aangeplant.

Kruidenranden

We hebben vorig jaar ruim twee hectare kruidenrijke bloemenranden ingezaaid. Niet alleen zien deze randen er, zodra ze in bloei staan, bijzonder mooi uit; ze vormen ook een belangrijke en gezonde voedselbron voor de koeien die er grazen: een kruidenrijk ‘menu’ geeft de koeien een betere weerstand dan wanneer zij slechts één soort zouden eten, zoals het veelvoorkomende Engels raaigras. Dit concurrentiekrachtige raaigras in combinatie met de rijke kleigrond in het gebied is een belangrijke oorzaak van de snelle afname van kruidenrijkdom in de Maasheggen. Met onze kruidenrijke randen proberen wij die trend te doorbreken. Samen met Peter Verbeek van Bureau Natuurbalans hebben we een methode ontwikkeld die voor meer kruiden in een grasland zorgt. Doordat de grasstroken eerst gefreesd, vervolgens geploegd en daarna ingezaaid worden met een meerjarig kruidenmengsel, hebben de kruiden een goede kans om aan te slaan.

Bomen

Bomen horen onlosmakelijk bij en in de heggen langs de Maas. Zogenoemde overstaanders (vrijstaande bomen in een heg) komen nog op vele plekken in de Maasheggen voor. Ze zorgen voor schaduw, schuil- en broedplaatsen en voedsel en vervullen zo ze een belangrijke ecologische functie. Maar in de loop der jaren zijn ook vele van deze overstaanders verdwenen. Vanaf dit jaar gaan we in heggen nieuwe bomen neerzetten die in de toekomst als overstaander of als knotboom kunnen worden beheerd.

Nestkasten

De ringmus is een beschermde inheemse vogel en een graag geziene gast bij boerderijen en in dorpen aan de randen van de Maasheggen. Met nestkasten op de juiste plekken hopen we meer ringmussen naar de Maasheggen te trekken. In totaal gaan we vijftig nestkasten ophangen aan boerderijgevels en in bomen.

Bijenheuvels

Ten slotte gaan we nog zogenoemde bijenheuvels aanleggen. Deze maatregel, bedoeld voor de noodlijdende solitaire bijen, hebben we samen met bijenexperts bedacht. De bijenheuvels maken we door grond te stapelen en daarna aan één kant strak af te snijden. De opstaande kant is dan geschikt voor solitaire bijen om in te nestelen. Voor de bijenheuvels maken we gebruik van de grond die we voor de poelen uitgraven. Maar nu we de aanleg van de poelen naar volgend jaar moeten doorschuiven, lopen helaas ook de bijenheuvels vertraging op. Niettemin vindt ook deze maatregel vanaf 2022 plaats en komen de bijenheuvels op circa honderd locaties in de Maasheggen.

Dit artikel verscheen eerder in het VNC-ledenblad ‘Landschappelijk’. Leden van de VNC krijgen het blad gratis thuisgestuurd.

De geelgors was een gangbare vogel in het Maasheggengebied. De laatste jaren is hij echter snel uit het gebied aan het verdwijnen.En dat heeft te maken met het feit dat de geelgors zowel graan als insecten nodig heeft. Om de stand van de geelgors weer op peil te krijgen is het Collectief Deltaplan Landschap in 2018 begonnen met de aanleg van de eerste vier vogelakkers op diverse locaties in de Maasheggen. Deze akkers zijn zo ingericht dat de geelgors hier optimaal gebruik van kan maken. Met succes, want de geelgors is inmiddels bij de vogelakkers gesignaleerd!

De geelgors is weer gesignaleerd!

Ook andere vogels profiteren mee
Ook de doelsoort ringmus is gespot, sterker nog: een deskundige van de vereniging Sovon Vogelonderzoek Nederland gaf aan dat hij er nog nooit zoveel bij elkaar gezien had. Verder zijn er onder meer huismus, vink, grasmus, heggenmus, zwartkop, tjiftjaf, rietgors, groenling, koperwiek, patrijs, kramsvogel, kneu, putter, sijs, braamsluiper, bosrietzanger, witte kwik, tuinfluiter, zanglijster en winterkoning geteld. Een prachtig resultaat dus!

De laatste vogelakkers worden volgend jaar aangelegd. In totaal is er dan 14 hectare aan vogelakkers in de Maasheggen gerealiseerd.

Vorige week heeft de VNC, samen met andere Europese landschapsorganisaties, een brief gestuurd aan de Europese Commissie en het Europees Parlement, om het verdwijnen van het Europees cultuurlandschap en de achteruitgang van de biodiversiteit een halt toe te roepen.

Het gaat ronduit slecht met de Europese boerenlandnatuur. Dit terwijl Europa het oudste en meest gevarieerde netwerk van cultuurlandschappen ter wereld herbergt. De heggen, sloten, stenen muurtjes, houtwallen en terrassen vormen niet alleen het gezicht van ons landschap, maar zijn ook cruciale dragers voor wilde flora en fauna. Heggen en houtwallen spelen bovendien een belangrijke rol bij het invangen van fijnstof, het opnemen van ammoniak en het binden van CO2. Helaas verdwijnen deze landschapselementen in rap tempo, en keldert met hen de biodiversiteit in Europa.

Dit verval moet een halt toegeroepen worden. Daarom heeft de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, samen met landschapsgerichte organisaties uit Duitsland, Engeland, Frankrijk, Ierland en België, vorige week een brief gestuurd aan alle Eurocommissarissen en –parlementsleden met landbouw en biodiversiteit in hun portefeuille (258 personen in totaal).

Zij bepalen de inhoud van het nieuwe Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Het GLB is bij uitstek een middel om de nog overgebleven waardevolle erfgoedlandschappen te redden. Bovendien kan het een netwerk van nieuwe landschapselementen mogelijk maken. Een combinatie van natuur en landbouw, uitvoerbaar voor moderne productie-eisen en onmisbaar voor de biodiversiteit en het landschap.

Het nieuwe GLB komt in 2021. Laat dat het jaar zijn waarin het tij wordt gekeerd.

Sinds 2019 zijn we hard aan de weg aan het timmeren met de vogelakkers in de Maasheggen! Kijk hier onze korte film van de werkzaamheden:

Wil je meer weten over vogelakkers kijk dan hier:

Vogelakkers

Geelgors

De geelgors was een gangbare vogel in het Maasheggengebied. De laatste jaren is hij echter snel uit het landschap aan het verdwijnen. Hoewel de geelgors in Noordoost Nederland zelfs is toegenomen, nemen de aantallen in de Maasheggen de laatste vijftien jaar heel snel af. En dat heeft te maken met het feit dat de geelgors zowel graan als insecten nodig heeft.

Vogelakkers

Om de stand van de geelgors weer op peil te krijgen is het Collectief Deltaplan Landschap in 2018 begonnen met de aanleg van de eerste vier vogelakkers op diverse locaties in de Maasheggen. Deze akkers zijn zo ingericht dat de geelgors hier optimaal gebruik van kan maken. 

De vogelakker is een idee van het Kenniscentrum Akkervogels. Ze hebben veel ervaring met vogelakkers door heel Nederland – maar nog niet op de rijke kleigrond van de Maasheggen. Samen met een aantal akkerbouwers die meedoen in ons Collectief Deltaplan Landschap en de informatie van het Kenniscentrum hebben we een eigen variant ontwikkeld – speciaal voor de geelgors in de Maasheggen. Onze eigen vogelakkertjes zijn zo bedacht dat ze passen in het kleinschalige karakter van de Maasheggen. Dat wil zeggen dat ze maar een paar hectare groot mogen zijn. En rondom de vogelakker hoort altijd een heg. De geelgors broedt namelijk in die heggen – van april tot en met augustus. 

Een vogelakker bestaat afwisselend uit twee stroken: een strook met luzerne en een strook met kruiden. Luzerne is een ideaal gewas. Luzerne heeft weinig last van vervelende insecten en heeft een positief effect op de bodem; de bodem krijgt meer structuur. De luzernestrook wordt tweemaal per jaar gemaaid, anders wordt de luzerne te houtig en ruig. Tussen de luzerne zitten veel insecten die als voer dienen voor jonge geelgorzen. Daarnaast wordt de gemaaide luzerne gebruikt als eiwitrijk veevoer.

De stroken met het granenmengsel bevatten zaden die ’s winters dienen als voedsel voor de geelgors. Ook biedt het beschutting voor de vogels als ze worden aangevallen door bijvoorbeeld sperwers. Het granenmengsel blijft in de winter namelijk staan. 

Samen met boeren uit het Collectief Deltaplan Landschap

Het succes van een vogelakker staat of valt met de betrokkenheid van boeren in het gebied. Je hebt niet alleen ecologische kennis maar ook landbouwkundige ervaring nodig. Wanneer moet je zaaien, hoe zorg je er voor dat de onkruiddruk laag blijft zonder landbouwgif te gebruiken, hoe kan de grond het beste de winter in – uiteindelijk is een vogelakker een landbouwproduct. Het moet worden ingezaaid en gemaaid, net als een perceel tarwe. 

Dit is pas het begin

De eerste vogelakkers zijn recent voor het eerst gemaaid. Volgend jaar komen er nog eens vier vogelakkers bij! Hoewel deze vogelakkers speciaal zijn bedacht voor de geelgors profiteren talrijke soorten insecten, vlinders, en kleine zoogdieren mee. Ook hopen we hier patrijzen tegen te komen.